۱۰ آتشفشان‌ مرگبار و خطرناک‌ زمین

برای ارزیابی اینکه کدام آتشفشان‌ها، خطرناک‌ترین آتشفشان جهان هستند عوامل مختلفی از جمله تراکم جمعیت در اطراف آتشفشان‌های فعال، نوع ماگمای خروجی و تاریخچه فوران آتشفشان را باید در نظر گرفت. به عنوان مثال، فوران یک آتشفشانی انفجاری در یک منطقه دورافتاده به اندازه یک منطقه پرجمعیت که نیاز به تخلیه گسترده دارد خطرناک نیست. از طرف دیگر آتشفشان‌هایی که مدت زیادی از آخرین فوران آنها می‌گذرد، به دلیل فشار زیادی که در داخل آنها وجود دارد فوران خطرناک‌تری خواهند داشت.

از نظر ترکیب شیمیایی، محتوای ماگما یکی از عوامل مهم در ارزیابی میزان خطر یک آتشفشان است. زمین شناسان گدازه‌ را براساس میزان سیلیس به اسیدی و قلیایی تقسیم بندی می‌کنند، در گدازه‌های اسیدی میزان سیلیس بسیار بیشتر از گدازه قلیایی است. مقدار سیلیس در ترکیب ماگما بر ضخامت گدازه و شکل آتشفشان تاثیر می‌گذارد، سیلیس می‌تواند نشان دهد که فوران چقدر خطرناک است زیرا این کانی تمایل دارد که در گدازه در حال خنک شدن متبلور شود، در نتیجه ویسکوزیته ماگما را افزایش داده ماگمای ضخیم‌تری ایجاد می‌کند که می‌تواند سبب انفجار آتشفشان شود.

افزایش سطح سیلیس در ماگما علاوه بر ویسکوزیته، نوع جریان گدازه را تغییر داده و سبب ایجاد جریان پیروکلاستیک می‌شود. در جریان پیروکلاستیک مخلوطی از گدازه، خاکستر، سنگ و گازهای داغ همانند یک بهمن داغ، به سرعت به سمت پایین دست حرکت می‌کنند. در ادامه به بررسی ۱۰ مورد از خطرناک‌ترین و مرگبارترین آتشفشان‌ها می‌پردازیم.

۱- آتشفشان وزوو

آتشفشان وزوو (Mount Vesuvius) در ایتالیا از زمان فوران بزرگ در سال ۷۹ میلادی در شهر پمپئی، همیشه یک کوه خطرناک بوده است. براساس آمار موسسه اسمیتسونیان، در طی ۱۷۰۰۰ سال گذشته این آتشفشان ۸ فوران بزرگ همراه با خروج جریان‌های آذرآواری را پشت سر گذاشته است.

مشهورترین فوران وزوو در سال ۷۹ میلادی منجر به ویرانی کامل شهرهای پمپئی و هرکولانیوم شد. فوران‌های این آتشفشان معمولا بسیار شدید بوده و با پرتاب توده‌های بزرگی از گاز و خاکستر تا ارتفاع چند کیلومتری همراه بوده‌ است. اگر وزوو در عصر کنونی فوارن کند، قاعدتاً جمعیتی که در اطراف آن زندگی می‌کنند باید مدتها پیش به واسطه زلزله‌های اخطار‌دهنده پیش از فوران این منطقه را تخلیه کرده باشند، اما افرادی که باقی مانده‌اند به سرعت در زیر بارانی از تکه‌های سنگ مدفون خواهند شد. ابرهای خفه کننده از گاز و غبارهای داغ از شیارهای کوه به سمت پایین جاری شده هرچه در سر راهشان باشد را نابود خواهند کرد. 

امروزه بیش از ۶ میلیون نفر در مناطق اطراف این کوه آتشفشانی زندگی می‌کنند. از آنجایی که وزوو همواره فعال است، فوران آن می تواند فاجعه‌ای بزرگ به بار آورد، البته دولت ایتالیا اقدامات بسیاری را برای کاهش صدمات ناشی از فوران های بعدی این کوه در نظر گرفته است. آخرین فوران این آتشفشان خطرناک به سال ۱۹۴۴ باز می‌گردد که در اثر آن ۴ دهکده و ۸۸ هواپیمای جنگی تخریب شدند. دهانه آتشفشان وزوو ۴۰۰ متر قطر دارد و با اینکه سال‌ها از آخرین فوران آن می‌گذرد، همچنان فعال بوده و سالیانه بیش از ۷۰۰ زلزله در اطراف آن رخ می‌دهد.

۲- کوه رینیر

آتشفشان رینیر (Mount Rainier) آمریکا بلندترین کوه در ایالت واشینگتن بوده و در ۵۹ کیلومتری شهر سیاتل واقع شده است. رینیر یکی از خطرناک‌ترین آتشفشان‌های فعال دنیا به شمار می‌آید. عوامل بسیاری در قرارگیری آتشفشان رینیر در میان خطرناک‌ترین آتشفشان‌های جهان نقش دارند که برخی از آن‌ها عبارت از ارتفاع زیاد، ترکیب شیمیایی کوه، نزدیک بودن به حومه شهر سیاتل و تاکوما و توانایی بسیار زیاد برای تولید جریانهای شدید آذرآواری هستند.

گرمای ناشی از جریان گدازه به صورت بالقوه می‌تواند برف و یخ این کوه بزرگ را ذوب کند، که در نتیجه آن جریان‌های سریع گل و لای به نام لاهار (Lahar) تشکیل می‌شود. به گفته سازمان زمین شناسی آمریکا (USGS) تشکیل جریان‌های بزرگ لاهار از جمله بزرگ‌ترین خطرات ناشی از فوران آتشفشان رینیر است. اکنون حدود ۲ میلیون نفر در مناطق نزدیک این آتشفشان زندگی می‌کنند، به همین علت در معرض خطر قرار دارند. 

بیشتر بخوانید: انفجار آتش‌فشان عامل بزرگترین انقراض گروهی در تاریخ زمین

۳- آتشفشان نواروپتا 

آتشفشان نواروپتا (Novarupta Volcano) در پارک ملی کتمای (Katmai National Park) آلاسکا در آمریکا قرار دارد. این کوه ظاهر بسیار عجیبی دارد و بزرگ‌ترین فوران قرن بیستم میلادی نیز در آن رخ داده است. این فوران مهیب در سال ۱۹۱۲ اتفاق افتاد که بر اثر آن بیش از ۱۰ هزار روستا در زیر گدازه‌های آن مدفون شده و خسارات بسیاری به مردم منطقه وارد شد. در آن فوران با خروج ۳۰ کیلومتر مکعب خاکستر و گرد و غبار از آتشفشان جریان بزرگی تشکیل شد که سبب تشکیل دره بزرگ ۱۰ هزار دود (Valley of Ten Thousand Smokes) شد.

به گفته محققان فوران‌هایی که در کوه نواروپتا صورت گرفته است بسیار منحصر به فرد بوده و شبیه به فوران سایر آتشفشان‌های موجود در منطقه نمی‌باشد. دولت آمریکا اقدامات بسیاری در جهت محافظت منطقه در برابر آسیب‌های ناشی از فوران احتمالی این آتشفشان خطرناک در نظر گرفته است. 

۴- کوه پیناتوبو

آتشفشان ‌پیناتوبو (Mount Pinatubo) در جزیره لوزون فیلیپین قرار دارد و جزو خطرناک‌ترین آتشفشان‌های دنیا به حساب می‌آید. فوران پیناتوبو در سال ۱۹۹۱ دومین فوران بزرگ قرن ۲۱ بود که منجر به مرگ ۷۰۰ نفر شد. پیناتوبو در حال حاضر نیز فعال بوده و جمعیت نسبتاً زیادی (نزدیک به ۲۱ میلیون نفر) در مناطق اطراف آن زندگی می‌کنند. دولت فیلیپین همواره این منطقه را تحت نظر دارد تا در صورت فوران آتشفشان خسارت‌های ناشی از آن را با انجام اقدامات لازم به حداقل برساند. آتشفشان ‌پیناتوبو تا قبل از فوران سال ۱۹۹۱ هیچگونه فعالیتی نداشت، در واقع این پدیده بزرگ و مخرب اولین فوران کوه پیناتوبو در چند هزار سال جاری بود که از نظر شدت در رتبه ششم جهان قرار دارد.

۵- کوه سنت هلن 

کوه سنت هلن (Mount St. Helens) یکی دیگر از خطرناک‌ترین آتشفشان‌های جهان است که همانند آتشفشان رینیر در ایالت واشینگتن واقع شده است. این کوه آتشفشانی تا قبل از فوران سال ۱۹۸۰، دارای ۳۰۰۰ متر ارتفاع و شکلی مخروطی بود. اما پس از فوران فاجعه بار در آن سال، شکل آن به حالت نعلی درآمده و از ارتفاع آن ۴۰۰ متر کاسته شد. فوران سال ۱۹۸۰ مهیب‌ترین و مرگ‌بارترین رویداد آتشفشانی در تاریخ ایالات متحده آمریکا بود به طوری که بر اثر آن ۵۷ نفر جان باخته و بیش از ۳۲۰ کیلومتر مربع از جنگل‌های اطراف به همراه حیواناتی که در آن زندگی می‌کردند، نابود شدند.

به گفته سازمان زمین شناسی آمریکا سابقه فوران مواد آتشفشانی این کوه نشان می‌دهد که در آینده فعالیت‌های بیشتری خواهد داشت. منطقه‌ای که کوه سنت هلن در آن قرار دارد همواره تحت نظر است تا در صورت بروز حادثه اقدامات لازم برای جلوگیری از کشته شدن ساکنان منطقه به سرعت انجام شود. 

بیشتر بخوانید: اگر همه آتش فشان‌های زمین با هم فوران کنند چه اتفاقی می‌افتد؟

۶- کوه آگونگ

آتشفشان آگونگ (Mount Agung) در شرق جزیره بالی اندونزی قرار دارد. این کوه بلندترین و مقدس‌ترین کوه جزیره به شمار می‌آید و بیش از ۳ هزار متر ارتفاع دارد، دهانه این آتشفشان در عمق ۲۰۰ متری از قله واقع شده است. آگونگ پس از ۱۲۰ سال خاموشی، در سال ۱۹۶۳ یک فوران بزرگ داشت که از آن به عنوان یکی از بزرگ‌ترین فوران‌های قرن بیستم یاد می‌شود. در اثر این حادثه مرگبار که حدود ۱۱ ماه طول کشید، بیش از ۱۶۰۰ نفر جان خود را از دست داده و حدود ۸۶ هزار نفر بی‌خانمان شدند.

آخرین فوران آتشفشان آگونگ به نوامبر ۲۰۱۷ برمی‌گردد، از آن زمان همواره خروج گاز و گدازه از دهانه مشاهده می‌شود به همین علت این منطقه به شدت تحت نظر است. امروزه حدود ۴ میلیون نفر در مناطق اطراف این کوه سکونت دارند، این امر یکی از مهم‌ترین علل قرارگیری آن در میان خطرناک‌ترین آتشفشان‌های جهان است.

۷- کوه فوجی

کوه فوجی ژاپن (Mount Fuji) علاوه بر این که بلندترین کوه این کشور می‌باشد، جزو خطرناک‌ترین آتشفشان‌های جهان نیز محسوب می‌شود. آخرین فوران این کوه خطرناک به سال ۱۷۰۷ میلادی باز می‌گردد، برخی از زمین شناسان اعتقاد دارند وقوع یک زمین لرزه بزرگ در اوایل آن سال احتمالاً دلیل فعالیت دوباره آن بود.

به گفته زمین شناسان این آتشفشان در حال حاضر غیرفعال است اما در سال ۲۰۱۱ زلزله‌ای به قدرت ۹ ریشتر در ژاپن رخ داد به همین علت محققان احتمال می‌دهند که این زلزله ممکن است سبب فعالیت دوباره آتشفشان شود. تحقیقات نشان داده که در صورت فوران کوه فوجی فاجعه بزرگی رخ می‌دهد زیرا بیش از ۲۵ میلیون نفر در مناطق اطراف این کوه زندگی می‌کنند. 

۸- کوه مراپی

کوه مراپی (Mount Merapi) اندونزی یکی دیگر از کوه‌های این کشور است که در میان آتشفشان‌های خطرناک دنیا قرار دارد. آتشفشان مراپی با ارتفاع ۲۹۰۰ متر یکی از فعال‌ترین آتشفشان‌های جهان می‌باشد. خروج دود و گدازه در ۱۱ می ۲۰۱۸ باعث شد تا تمامی مناطق اطراف را تخلیه شوند، در حال حاضر حدود ۲۴ میلیون نفر در مناطق اطراف کوه مراپی زندگی می‌کنند و در معرض خطر این آتشفشان قرار دارند! مهم‌ترین دلیل قرارگیری کوه مراپی اندونزی، امکان خاکستر افشانی آن می‌باشد، این خاکستر افشانی می‌تواند تا مناطق وسیعی گسترش یافته و سلامت مردم منطقه را تهدید کند.

۹- کوه کراکاتوآ

آتشفشان کراکاتوآ (Krakatoa) در اندونزی یکی از بدنام‌ترین و مرگ‌بارترین آتشفشان‌های تاریخ است که به صورت غیرمستقیم منجر به مرگ ۳۶ هزار نفر شده است. فوران سال ۱۸۸۶ این آتشفشان سونامی وسیعی ایجاد کرد،‌ انرژی آزاد شده از این فوران ۱۳ هزار برابر بیشتر از انرژی بمب‌ اتمی هیروشیما بود. خاکستر و گرد و غبار تامبورا وارد اتمسفر  زمین شد که بر اثر آن هوای جهانی به مدت ۵ سال خنک‌تر شد. این انفجار کل جزیره آتشفشانی را تخریب کرد اما طی ۵۰ سال بعد به جای آن جزیره‌ای جدید شکل ‌گرفت. 

این جزیره جدید که آناک کراکاتوا (Anak Krakatau) نام دارد از دهه ۱۹۲۰ تاکنون رشد قابل توجهی کرده است به گونه‌ای که ارتفاع آن به ۳۰۰ متر می‌رسد. فوران این آتشفشان در سال ۲۰۱۸ موجب ایجاد سونامی در امتداد سواحل سوماترا و جاوه شد که بر اثر آن ۴۳۰ نفر کشته شدند. هنوز کسی نمی‌داند که آیا رشد قابل توجه این جزیره به معنی وقوع فاجعه‌ای دیگر در این منطقه ‌خواهد بود یا نه، اما در هر صورت موقعیت این جزیره آتشفشانی که در میان جاوه و سوماترا واقع شده می‌تواند برای زندگی ساکنان این دو جزیره خطرساز باشد. 

۱۰- آتشفشان تامبورا

آتشفشان تامبورا (Mount Tambora) در اندونزی با ارتفاع ۲۷۲۲ متر یکی دیگر از آتشفشانهای خطرناک جهان به حساب می‌آید. آخرین فوران این آتشفشان در سال ۱۹۶۷ رخ داد. اما بدترین آن در سال ۱۸۱۵ بود که به عنوان مرگبارترین فوران تاریخ شناخته می‌شود که در سال بعد منجر به سال بدون تابستان در بخش‌هایی از زمین شد. انفجار کوه تامبورا در سال ۱۸۱۵ بزرگ‌ترین انفجار یک آتشفشان در ۱۰ هزار سال گذشته بود. بر اثر این فوران مقدار زیادی گرد و غبار و خاکستر تولید شد که سبب نابودی گیاهان و محصولات کشاورزی و مرگ ده‌ها هزار نفر و ایجاد سونامی‌های بزرگ شد.

 فوران آتشفشان میلیون‌ها تن گرد و غبار، خاکستر و دی‌اکسید گوگرد به هوا فرستاد، وسعت این فوران به حدی بود که هر ۱۶۰ کیلومتر مربع با خاکستر به ارتفاع ۳ متر پوشیده شده بود که در نتیجه آب و هوای زمین تحت تاثیر قرار گرفته و درجه حرارت جهانی سه درجه کاهش یافت. علاوه بر کمبود مواد غذایی بیماری‌های واگیردار نظیر تیفوس شایع شد و هزاران نفر مجبور به مهاجرت به جاهای دیگر شدند. طبق گزارش مجله تاریخ جغرافیا ۱۲۰۰۰ نفر بصورت مستقیم و ۷۱۰۰۰ نفر در نتیجه عوارض فوران کشته شدند. 

فوران آن سال چنان شدید بود که باعث شد تابستان سال بعد یعنی ۱۸۱۶ سرد بوده و عامل سرمازدگی در بخش‌هایی از آسیا، غرب اروپا، نیوانگلند و بخش‌هایی از آمریکای شمالی شود. به علت بارش برف در تابستان و کمبود مواد غذایی، گرانی و قحطی بوجود آمد که سبب گرسنگی میلیون‌ها انسان در اروپا و آمریکای شمالی شد.

کشور اندونزی به علت قرارگیری در منطقه فرورانش دارای بیش از ۱۷ هزار جزیره در کمربند آتش و زلزله اقیانوس آرام است. وقوع فجایع طبیعی متعدد و مهیب اعم از زلزله، آتشفشان و سونامی هر ساله شمار زیادی قربانی و خسارات بسیار زیادی برجای می‌گذارد. به عنوان مثال زلزله سال ۲۰۰۴ در جزیره سوماترا سبب بروز سونامی سهمگین در سراسر اقیانوس هند شد که ۲۲۶ هزار نفر را در ۱۳ کشور، از جمله بیش از ۱۲۰ هزار شهروند را در اندونزی قربانی کرد.

.

بیشتر بخوانید: سال ۱۸۱۶، سال بدون تابستان بر اثر فوران آتشفشان تامبورا