فاجعه اتمی چرنوبیل، یکی از بزرگترین فجایع زیست محیطی
در ۲۶ آوریل سال ۱۹۸۶ نیروگاه اتمی چرنوبیل (Chernobyl) در اوکراین منفجر شد. انفجار این نیروگاه ۴۰۰۰ مگاواتی که قدیمی‌ترین و بزرگترین نیروگاه اتمی آن زمان بود و انفجار آن یکی از بزرگترین فجایع زیست محیطی جهان را رقم زد. به طوری که امروز پس از گذشت ۳۰ سال از فاجعه چرنوبیل عوارض این اتفاق همچنان گزارش می‌شود.
در این فاجعه هزاران نفر جان خود را بر اثر عوارض انفجار اتمی از دست داده و بیش از ۷۰،۰۰۰ نفر از مسمومیت شدید رادیواکتیو در رنج هستند. علاوه بر آن، مساحت بسیار بزرگی از زمین‌های اطراف این نیروگاه تا ۱۵۰ سال آینده قابل سکونت نیست، ۱۵۰۰۰۰ نفر از مردم منطقه که تا شعاع ۲۸ کیلومتری زندگی میکردند نیز مجبور شدند خانه‌های خود را برای همیشه ترک کنند.
انجار تاسیسات چرنوبیل
در ۲۶ آوریل ۱۹۸۶ متصدیان رآکتور برای انجام آزمایش، سیستم ایمنی رآکتور را غیرفعال کردند در نتیجه رآکتور بدون کندکننده مناسب از کنترل خارج شد. بدون توانایی در کنترل رآکتور، دمای آن به حدی رسید که بیشتر از میزان حرارت خروجی طراحی شده بود.
حوالی ساعت ۱۰ شب متصدیان نیروگاه دستور کاهش میزان قدرت رآکتور را برای آزمایش دریافت نموده و شروع به کاهش قدرت رآکتور شماره چهار تا ۳۰ درصد نمودند. دو اشتباه واقعه مهلک چرنوبیل را رقم زد، اولین اشتباه زمانی بود که کنترل‌کننده رآکتور به اشتباه و بر اثر عدم تنظیم درست میله‌های جذب نوترون، نیروی رآکتور را تا یک درصد کاهش داد و رآکتور بیش از پیش افت قدرت پیدا کرد.
در اینجا بود که پرسنل دومین اشتباه خود را انجام دادند و تقریباً تمامی میله‌های کنترل را از داخل رآکتور بیرون کشیدند. این کار همانند آن است که اتومبیلی در آن واحد هم گاز بدهد و هم ترمز بگیرد. در این زمان و با نبود میله‌های کنترل‌کننده قدرت در داخل منطقه فعال نیروی رآکتور به ۷ درصد افزایش پیدا نمود.
در ساعت ۱:۲۴ صبح، یک انفجار اولیه پوشش ۱۰۰۰ تنی بالای رآکتور را بلند و راه را برای خروج مقدار زیادی بخار آب هموار کرد. این مقدمه‌ای بود بر انفجار دوم که ناشی از هیدروژن بود و از ترکیب بخار آب لوله‌های پاره شده با زیرکونیوم و گرافیت هسته رآکتور ایجاد شده بود.
انفجار دوم سقف رآکتور را پاره کرد و ۲۵ درصد از تأسیسات هسته رآکتور را از بین برد. گرافیت (کندکننده) سوزان و مواد داغ هسته که در اثر انفجار بیرون ریخته بود باعث ایجاد حدود ۳۰ آتش‌سوزی جدید شدند، در روزهای ابتدایی حادثه، مقامات شوروی آن را بایکوت کامل کرده و بدون اعتناء به افرادی که در اطراف آن زندگی میکردند بر مسائل آن سرپوش میگذاشتند.
دو روز پس از انفجار، مقامات سوئدی مقادیر بسیار خطرناک رادیواکتیویته در جو اندازه گیری کردند. تا یک ماه بعد از انفجار در تمامی کشورهای نیمکره جنوبی در اقیانوس‌های آرام، آتلانتیک و منجمد شمالی تشعشعات رادیواکتیو گزارش شد. یکسال پس از حادثه مسئولین شوروی شرح کامل اتفاق را آشکار کرده ولی از پذیرش همکاری بین‌المللی برای انجام عملیات امحاء نتایج فاجعه هسته‌ای امتناع میکردند. سرانجام در سال ۱۹۸۹ بود که حکومت شوروی از آژانس انرژی اتمی به منظور ارزیابی کارشناسی عملیات امحاء، درخواست کمک کرد.
بیشتر بخوانید: پای فیل چرنوبیل، یکی از کشنده ترین سازه های جهان
میزان تلفات انسانی
حکومت شوروی هیچگاه آمار واقعی تلفات انسانی و مرگ و میر بر اثر این حادثه را اعلام نکردند و فقط به ۳۱ کشته بر اثر حادثه اقرار کردند. با وجود گذشت سال‌ها از این حادثه، هنوز آثاری از مواد رادیواکتیو و جهش‌های ژنتیکی در مردم منطقه مشاهده می‌شود. در این میان می‌توان به ناقص شدن نوزادان در دو دهه اخیر، از قبیل بی‌دست و پا متولد شدن اشاره کرد. مقیاس این فاجعه بسیار بیشتر از آن بود که مقامات دولتی آن را اعلام میکردند.
از رآکتور شماره چهار فقط اتم سدیم و پلوتونیوم نبود که بیرون آمد بلکه دروغی خطرناک‌تر از آن‌ها بود که مقامات سابق شوروی آن را اعلام کردند. بر اساس گزارش‌های اعلام شده مقامات شوروی میزان استاندارد تشعشعات اتمی که یک انسان می‌تواند تحمل کند را در عدد پنج ضرب کرده بودند، که این جرمی بسیار بزرگ است. از پانصد هزار نفری که با حادثه چرنوبیل مبارزه کردند، بیست هزار نفر مرده‌اند و دویست هزار نفر هم رسماً از کار افتاده اعلام شده‌اند. کسانی هم که زنده ماندند، از بیماری‌ها و سرطان‌های مربوط به تشعشعات اتمی رنج می‌برند.
بسیاری از مردم اوکراین و حتی کشورهای همسایه به دلیل وجود ید رادیواکتیو به سرطان تیروئید دچار شدند. شایان ذکر است که تشعشعات اتمی چرنوبیل همچنان پا برجا بوده و علی‌رغم ایزولاسیون نوین آن نمی‌توان از آن چشم پوشی کرد. آمار افزایش نرخ سرطان اوکراین هم گواه بر شرایط وخیم تشعشعات رادیواکتیو که همچنان هم موجود هستند می‌باشد.
سرپوش محافظ ساختمان رآکتور ۴
در سال ۱۹۹۷، کشورهای گروه G-7، اتحادیه اروپا و دولت اوکراین برنامهای ایمن سازی ساختمان منفجر شده و تبدیل آن به منطقه امن را آغاز کردند. در این طرح بیش از ۴۰ دولت بیش از ۱٫۵ ملیارد دلار کمک نموده و ۶۰۰ میلیون دلار نیز بانک بازسازی و توسعه اروپا برای ساخت یک تاسیسات پایدار با نام ساختار جدید امنیت محصور (NSC) اهدا کردند. در این پروژه یک سرپوش بزرگ قوسی شکل بر روی ساختمان نیروگاه شماره ۴ ساخته شد، که به آرامگاه عظیم الجثه (Mega Tomb) معروف است. عملیات ساخت این سرپوش عظیم فلزی که ۱۱۰ متر ارتفاع، ۱۶۵ متر طول و ۲۵۷ متر عرض دارد در سال ۲۰۱۸ به پایان رسید.
مینی سریال چرنوبیل
در سال ۲۰۱۹، شبکه اچ‌بی‌او (HBO)، مینی سریالی با نام چرنوبیل با موضوع این فاجعه را ساخت که به سرعت با استقبال مواجه شد و با پخش ۵ قسمت با امتیاز ۹٫۶ به رتبهٔ اول از ۲۵۰ سریال برتر جهان در سایت IMDB رسید.
.
بیشتر بخوانید: ۱۰ منطقه رادیواکتیو و خطرناک جهان