۱۰ مورد از مرگ‌بارترین ویروس‌های جهان

ویروس‌ها بخشی از زندگی انسان‌ها هستند و به هر منطقه احتمالی، از بدن انسان تا مسیرهای سیلیکونی وب (WWW) حمله کرده‌اند. اما خوشبختانه، ویروس‌های رایانه‌ای نمی‌توانند انسان‌ها و دنیای اطراف را آلوده کنند. هر ساله روز ۳ اکتبر (۱۱ مهر) به نام روز آگاهی در مورد ویروس (Virus Appreciation Day) نامگذاری شده است تا بر نقش و تأثیرات باور نکردنی آنها در جنبه‌های مختلف زندگی انسان‌ها توجه بیشتری شود.

ویروس با باکتری چه تفاوتی دارد؟

باکتری‌ها موجودات زنده‌ای هستند که تنها از یک سلول تشکیل شده‌اند. این سلول دارای تمام محتویاتی است که آن‌ها برای حیاتشان نیاز دارند، ویژگی‌های ژنتیکی و ماشین‌های سلولی‌ که پروتئین ‌تولید و باکتری‌ها را با انرژی تامین می‌کنند. دیفتری، وبا، سل و سیاه‌سرفه از جمله بیماری‌هایی هستند که توسط باکتری‌ها تولید می‌شوند. اما اینطور نیست که تمام باکتری‌ها برای انسان مضر باشند، برای مثال باکتری‌هایی که در روده وجود دارند برای هضم غذا لازم‌ هستند.

بر خلاف باکتری‌ها، ویروس‌ها ذراتی عفونی‌اند و سلول نیستند، ویروس‌ها قطعه‌ای از نوکلئیک‌اسید‌‌ند که درون پوششی پروتئینی محصور شده‌اند. بدین ترتیب ویروس‌ها دستگاه‌های سلولی نیستند که بتوانند برای خود انرژی و پروتئین تولید و یا حتی زاد و ولد کنند، به همین دلیل هم ویروس‌ها بسیار کوچک‌تر از باکتری‌ها هستند.

در حالی که بزرگی باکتری‌ها حدود ۰۰۱ / ۰ میلی‌متر است، بزرگی‌ ویروس‌ها تنها به یک‌صدم این میزان می‌رسد. از نظر بسیاری از دانشمندان و پژوهشگران ویروس‌ها موجودات زنده به حساب نمی‌آیند. اما مساله اینجاست که آنها هنوز تعریفی مشخص درباره ویژگی‌های یک موجود زنده ندارند. در ادامه به بررسی ۱۰ مورد از مرگ‌بارترین ویروس‌های جهان می‌پردازیم.

۱۰- ویروس ماربورگ

ویروس ماربورگ (Marburg virus) از خانواده ویروس‌های فلیو ویریده (Filoviridae) است که تنها یک جنس ویروس ماربورگ دارد که شامل، دو ویروس ماربورگ (MARV) و ویروس راون (RAVV) است. هر دو ویروس باعث ایجاد بیماری ویروس ماربورگ در انسان و میمون‌ها می‌شوند.

این بیماری اولین بار در تابستان سال ۱۹۶۷ در شهر ماربورگ آلمان با نوع جدیدی از تب ویروسی که پیش از این دیده نشده بود ظاهر شده و بعدها به نام شهر نامگذاری گردید. با این که این ویروس به نام شهر ماربورگ نامگذاری شد، اما اولین بار دکتر آنا گلیگیچ (Ana Gligic) ویروس شناس اصلی آزمایشگاهی در بلگراد، موفق به جداسازی ویروس شد. 

پس از تحقیقات مشخص شد که منشأ ویروس ماربورگ از میمون‌های وارد شده از اوگاندا بود. اما خود میمون‌ها منشأ اصلی آن نبودند بلکه در اوگاندا از خفاش‌ها به میمون‌ها و از آنها به کارمندان آزمایشگاه در ماربورگ و بلگراد در یوگسلاوی انتقال پیدا کرده بود.

این ویروس مشابه ویروس ابولا بوده و با تب هموراژیک و خونریزی همراه است که منجر به شوک، نارسایی اعضای بدن و در نهایت مرگ می‌شود. میزان مرگ و میر در شیوع اولیه این ویروس ۲۵ درصد بود، اما در شیوع دوم طی سال‌های ۲۰۰۰-۱۹۹۸ در جمهوری دموکراتیک کنگو ۸۰ درصد مبتلایان جان خود را از دست دادند.

۹- ویروس ابولا

ویروس ابولا (Ebola virus) یکی از کشنده‌ترین ویروس‌ها است که باعث بیماری شدید در انسان و پستانداران می‌شود. ابولا به‌ طور مرگباری در میان انسان‌ها و میمون‌ها در آفریقا شایع است. این ویروس به سرعت گسترش پیدا می‌کند و بر واکنش ایمنی بدن غلبه کرده و موجب تب، درد عضلانی، سردرد، ضعف، اسهال، استفراغ و درد شکمی ‌می‌شود. برخی از مبتلایان به این بیماری در مراحل پایانی بیماری‌شان دچار خونریزی از بینی و دهان هم می‌شوند، شرایطی که به سندرم خونریزی مشهور است.

این ویروس نخستین بار در سال ۱۹۷۶ میلادی شناخته شد، در این سال ابولا حدود ۳۰۰ نفر را مبتلا کرد و با شیوع آن از هر ۱۰ نفر مبتلا به بیماری ۹ نفر و در سال ۱۹۹۵ در حدود ۸۰ درصد از مبتلایان جان باختند. در سال ۲۰۱۴ نیز با انتشار مجدد این ویروس که از گینه شروع شد و به کشورهای همسایه سیرالئون و لیبریا گسترش یافت حدود ۴۰۰ نفر جان خود را از دست دادند. این مورد بزرگترین شیوع ابولا از نظر موارد ابتلا، آمار مرگ و پراکندگی جغرافیایی به حساب می‌آید.

نام این ویروس از یکی از رودخانه‌های کشور زئیر، که امروزه جمهوری دموکراتیک کنگو نام دارد، گرفته شده و برای اولین بار در این کشور دیده شد. ابولا از طریق تماس با خون، بزاق، بافت بدن افراد یا حیوانات آلوده به سایر افراد انتقال پیدا می‌کند. میزان مرگباری دو سویه این ویروس شامل Bundibugyo و Sudan به ترتیب ۵۰ و ۷۱ درصد است.

۸- ویروس هاری

ویروس هاری (Rabies lyssavirus) یک ویروس عصبی است که باعث ایجاد هاری در انسان و حیوان می‌شود. ویروس از طریق بزاق حیوان مبتلا به هاری و محل گاز گرفتگی وارد بدن شده، در ماهیچه‌ها به سمت اعصاب انتهایی می‌رود و شروع به تکثیر می‌کند.

ویروس هاری مانند بسیاری از ویروس‌های خانواده رابدو ویریده دارای طیف گسترده‌ای از جانداران میزبان است. در طبیعت بسیاری از گونه‌های پستانداران مشاهده شده‌اند که به این ویروس آلوده بوده‌اند، در آزمایشگاه نیز مشخص شده که پرندگان می‌توانند آلوده به این ویروس شوند، همچنین کشت سلولی آن در پستانداران، پرندگان، خزندگان و حشرات نیز انجام می‌شود.

علائم اولیه بیماری هاری در انسان به سختی شناسایی می‌شود چرا که علائم آن شبیه به آنفلوانزا بوده و شامل ضعف عمومی و تب است. اما با پیشرفت بیماری، بیمار دچار توهم و بی‌خوابی شده و رفتارهای غیرعادی از خود نشان می‌دهد. واکسن هاری هم در جلوگیری از عفونت و هم در درمان افراد آلوده قبل از شروع علائم بسیار مؤثر است. این بیماری همچنان در برخی از نقاط آفریقا و هند، یک مشکل جدی محسوب می‌شود و درصورت عدم درمان بیمار جان خود را از دست می‌دهد.

۷- ویروس اچ‌آی‌وی

ویروس اچ‌آی‌وی (HIV) با نام کامل ویروس نقص ایمنی انسانی (Human immunodeficiency virus) که عامل بیماری ایدز است، شناخته می‌شود. این ویروس با حمله به نوع خاصی از سلول‌های حیاتی دستگاه ایمنی منجر به نقص دستگاه ایمنی بدن انسان می‌شود که مرحله پیشرفته آن ایدز نام دارد. از زمان ورود HIV به بدن تا بروز ایدز ممکن است بین ۶ ماه تا ده سال یا بیش‌تر به درازا بکشد در این مدت گرچه فرد به ظاهر تندرست به نظر می‌رسد، ولی ممکن است ویروس از او به دیگران سرایت کند.

اچ‌آی‌وی یکی از مرگبارترین ویروس‌های دنیای مدرن است که عمدتاً از طریق آمیزش جنسی، انتقال خون آلوده، سوزن آلوده و از مادر به فرزند در طول بارداری، زایمان یا شیردهی منتقل می‌گردد. تاثیرات مرگبار ویروس HIV بر سلول‌های سیستم ایمنی انسان اولین بار در سال ۱۹۸۱ مشاهده شد. از آن زمان تاکنون، ۳۶ میلیون نفر در جهان بر اثر ابتلا به این ویروس جان خود را از دست داده‌اند.

تماشا کنید: اچ آی وی و ایدز چیست؟

۶- ویروس آبله

 

ویروس آبله (Smallpox virus)  عامل بیماری واگیردار آبله است که توسط یکی از دو ویروس آبله درشت (Variola major) و آبله ریز (Variola minor) ایجاد می‌شود. ویروس آبله درشت، شدیدترین و شایع‌ترین عامل بیماری بود که با جوش‌های گسترده در تمام بدن و تب بالا ظاهر شده و نرخ مرگ و میر بالایی داشت. در مقابل آبله ریز شیوع کمتری داشت، بیماری حاصل از آن به نسبت آبله درشت، خفیف‌تر و جوش‌های حاصل از ویروس در بدن نیز کمتر بود، میزان مرگ و میر حاصل از این ویروس یک درصد یا کمتر بود.

محققان معتقدند این بیماری اولین بار حدود ۳۰۰۰ سال پیش در هند یا مصر بروز کرد. به گفته سازمان جهانی بهداشت ویروس واریولا که عامل بیماری آبله است یک سوم مبتلایان را از بین می‌برد و به نابینا شدن مابقی مبتلایان منجر می‌شود. این بیماری در سال ۱۹۸۰ و پس از اجرا شدن کمپین‌های واکسیناسیون طولانی مدت ریشه کن شد. آخرین نمونه‌های باقی مانده از این ویروس در آزمایشگاه‌های آمریکا و روسیه نگهداری می‌شوند.

بیشتر بخوانید: آبله میمون چیست؟ دانستنی‌هایی درباره علائم، درمان و واکسن این بیماری

۵- هانتاویروس

هانتاویروس (Hantavirus) یک ویروس تک رشته‌ای، غلاف‌دار با RNA با سوی منفی است. سندرم ریوی هانتاویروس یک بیماری تنفسی شدید و گاه کشنده در انسان است که بر اثر عفونت با این ویروس ایجاد می‌شود. نام این ویروس از رود هانتان (Hantan) در کره جنوبی گرفته شده‌ است.

هانتاویروس معمولاً جوندگان را آلوده می‌کند، اما در آنها بیماری ایجاد نمی‌کند و از انسان به انسان نیز قابل سرایت نیست، اما از طریق خوردن مواد غذایی آلوده به فضولات و بزاق دهان موش آلوده، مواد گاز گرفته شده یا تماس با ادرار موش آلوده به انسان سرایت می‌کند.

علائم این بیماری شامل تب و لرز، درد ماهیچه‌ها به خصوص پاها، درد لگن و شانه، سردرد و سرگیجه، استفراع، اسهال، درد شکمی و احساس خستگی زیاد است که در موارد شدید منجر به مرگ می‌شود. هانتاویروس نسبتاً جدید است و در دهه ۱۹۵۰ در جریان جنگ کره در میان سربازان آمریکایی و کره‌ای دیده شده و باعث بیماری بیش از ۳ هزار سرباز شد. نرخ مرگ و میر این بیماری بیش از ۱۰ درصد بود. 

۴- ویروس آنفلوانزا

آنفلوانزا (Influenza) یا گریپ یک بیماری واگیردار است که توسط نوعی ویروس با ژنوم RNA از خانواده اورتومیکسو ویریده (Orthomyxoviridae) ایجاد می‌شود. این ویروس‌ها در پرندگان و پستانداران بیماری ایجاد می‌کنند و باعث عفونت حاد دستگاه تنفسی می‌شود که با سردرد ناگهانی، درد ماهیچه، تب و ضعف و بی‌حالی شدید نمایان می‌شود.

سه نوع از ویروس آنفلوانزا با نام‌های B ،A و C وجود دارد، نوع A در انسان و حیوانات، B در انسان و پستانداران و C فقط در انسان دیده می‌شود. دورهٔ بیماری در حالت عادی ۳ تا ۴ روز است. بیماری آنفلوانزا یک عفونت تنفسی کوتاه مدت است ولی تا اندازه شدید در همه افراد به ویژه بزرگسالان دیده می‌شود و در افراد سالمند و کودکان و افراد دارای بیماری قلبی و تنفسی تهدید کننده است و در صورتی کنترل و تحت نظر گرفته نشود ممکن است منجر به مرگ شود.

علائم آنفلوانزا می‌تواند خفیف یا شدید باشد و شامل تب و لرز، سردرد، دردهای عضلانی، خستگی، سرفه (که ممکن است با خلط همراه باشد)، گلودرد، ایجاد زخم‌هایی در داخل دهان-بینی-روی سطح پوست، خشونت صدا، استفراغ و حالت تهوع است. این علائم معمولاً دو روز پس از ابتلا به ویروس بروز می‌کنند و معمولاً کمتر از یک هفته باقی می‌مانند، با این حال سرفه کردن ممکن است بیش از دو هفته مشاهده شود.

مرگ‌بارترین شیوع آنفلوانزا به سال ۱۹۱۸ باز می‌گردد، در این دوره که به نام آنفلوانزای اسپانیایی نیز شناخته می‌شود، ۴۰ درصد جمعیت جهان به این بیماری مبتلا شده و ۵۰ میلیون نفر جان خود را از دست دادند. همچنین آنفلوانزای آسیایی در سال ۱۹۵۸، و آنفلوانزای هنگ کنگی در سال ۱۹۶۸ نیز در مجموع بیش از یک میلیون کشته برجای گذاشتند. امروزه گونه‌های جدیدتر این ویروس مانند آنفلوانزای پرندگان یا آنفلوانزای خوکی نیز ظهور کرده‌اند.

بیشتر بخوانید: مرگبارترین بیماری‌های عفونی تاریخ

۳- ویروس دنگی

ویروس دنگی (Dengue virus) یک ویروس عفونی است که از طریق پشه‌ای به نام ادیس (Aedes) به انسان منتقل می‌شود. این پشه که به ببر آسیایی مشهور شده‌، در مناطق استوایی جهان به‌ ویژه جنوب شرق آسیا از جمله در مالزی وجود دارد. این ویروس با ژنوم RNA از خانواده فلاوی ویریده (Flaviviridae) و جنس فلاوی ویروس است. ۴ نوع ویروس دنگی با نام‌های DENV3، DENV۲، DENV1 و DENV۴ وجود دارند که هر کدام می‌توانند ایجاد بیماری کنند.

در این بیماری امکان سرایت از فرد به فرد وجود ندارد و اغلب با علائم مشابه آنفلوانزا ظاهر می‌شود. به گفته سازمان بهداشت جهانی ویروس دنگی منجر به عارضه کشنده‌ای می‌شود که به دنگو شدید یا تب خونریزی دنگی معروف بوده و علائم آن شامل تب، درد شکم، استفراغ، خونریزی و مشکلات تنفسی است.

۲- ویروس زیکا

ویروس زیکا (Zika virus) یک ویروس از خانواده فلاوی‌ ویریده (Flaviviridae) است که همانند تب دنگی از پشه‌های آئدس به انسان منتقل می‌شود. ویروس زیکا اولین بار در سال ۱۹۴۷ در بدن یک میمون در حوالی جنگل زیکا (Zika) در نزدیکی دریاچه ویکتوریا در اوگاندا شناسایی شد. ویروس زیکا مانند تب دنگی، ویروس نیل غربی و تب زرد یک بیماری منطقه گرمسیری است که از پشه به انسان منتقل می‌شود اما در پشه‌ها ایجاد بیماری نمی‌کند.

ویروس زیکا به طور خاص برای بیشتر افراد خطرناک نیست اما می‌تواند مشکلات جدی را متوجه جنین و نوزاد کند. از هر پنج فرد آلوده به ویروس یک نفر دچار بیماری می‌شود. تب، حساسیت پوستی، درد مفصل و التهاب ملتحمه از نشانه‌های بیماری است که به طور معمول از شدت آن کاسته شده و تنها برای چند روز ادامه پیدا می‌کند. نارسایی شدید مادرزادی به خصوص میکروسفالی با ویروس زیکا مرتبط است و علاوه بر آن موجب سقط جنین در زنان باردار می‌شود.

۱- کروناویروس

کروناویروس‌ها (Coronaviruses) خانواده بزرگی از ویروس‌ها و زیر مجموعهٔ کروناویریده هستند که از ویروس سرماخوردگی معمولی تا بیماری‌های کشنده‌ای همچون سارس، مرس و کووید-۱۹ را شامل می‌شوند. کروناویروس‌ها در دهۀ ۱۹۶۰ کشف شدند اما تخمین زده می‌شود که قدمت بیماری‌های حاصل از آنها در انسان به ۸۰۰۰ سال قبل از میلاد می‌رسد.

این ویروس به‌ طور طبیعی در پستانداران و پرندگان شیوع پیدا می‌کند، با این حال تاکنون هفت کروناویروس منتقل شده به انسان، کشف شده‌ است. نخستین کروناویروس کشف شده مربوط به ویروس برونشیت عفونی مرغی بود، سپس دونوع انسانی ۲۲۹E و OC43 که منجر به سرماخوردگی در انسان می‌شود نیز کشف شدند. این ویروس‌ها به خاطر بیماری‌های کشنده، سارس، مرس و کووید-۱۹ بیشتر شناخته می‌شوند.

سارس (SARS) یا سندرم حاد تنفسی در سال ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ عالم گیر شد و به کشته شدن بیش از ۷۵۰ نفر در سراسر جهان منجر شد. این بیماری از خفاش به انسان منتقل شد. منشأ ویروس سارس احتمالاً خفاش‌های نعل اسبی کوهستان در چین بوده و علائم آن شامل تب بالا، سرفه‌های خشک، تنگی نفس و ذات الریه است.

مرس یا نشانگان تنفسی خاورمیانه یک بیماری ویروسی است که نخستین‌بار در سال ۲۰۱۲ در عربستان سعودی گزارش شد. با وجود اینکه مرس از خفاش‌ها سرچشمه گرفته است اما به گفته سازمان بهداشت جهانی منبع اصلی آن شترهای خاورمیانه هستند. کروناویروس مرس ارتباط نزدیکی با سارس و کووید-۱۹ دارد. افراد مبتلا به سندرم تنفسی خاورمیانه دچار بیماری شدید تنفسی از جمله تب، سرفه و تنگی نفس می‌شوند. از سال ۲۰۱۲، ۲۴۹۴ مورد بیماری گزارش شده که بیشتر آن در عربستان سعودی است. به گفته سازمان بهداشت جهانی ۳۴ درصد از مبتلایان به این بیماری می‌میرند.

کووید-۱۹ (COVID-19) نوع جدیدی از خانواده کروناویروس‌ها است که اولین بار در دسامبر سال ۲۰۱۹ در ووهان چین ظاهر شد. این بیماری بسیار مسری بوده و به سرعت در جهان پخش شد. به علت سرعت گسترش زیاد این بیماری و ایجاد یک بحران جهانی، سازمان بهداشت جهانی در ابتدای سال ۲۰۲۰ وضعیت اضطراری و در تاریخ ۲۱ اسفند ۹۸ همه گیری جهانی (Pandemic) آن را اعلام کرد.  

علایم معمول این بیماری شامل تب، سرفه، و تنگی نفس است. درد عضلانی، تولید خلط، و گلودرد از جمله نشانه‌های کمتر معمول آن هستند. با این که در اکثر موارد این بیماری باعث علایم خفیف می‌شود اما در برخی موارد منجر به ذات الریه و نارسایی چند اندامی و در نهایت مرگ می‌شود. نرخ مرگ و میر در این بیماری بین ۱ تا ۵ درصد تخمین زده می‌شود ولی بر حسب سن و سایر شرایط سلامتی در افراد مبتلا متغیر است. این بیماری از طریق قطرات ریز تنفسی هنگام سرفه یا عطسه از افراد مبتلا و همچنین تماس سطوح و اشیاء آلوده به ویروس نیز انتقال می‌یابد.

تماشا کنید: چرا ویروس‌های جدیدی مانند کووید-۱۹ و سارس از چین می‌آیند؟

آیا همه ویروس ها مضر هستند؟

با شنیدن نام ویروس، اغلب افراد به یاد عفونت، بیماری و مرگ و میر می‌افتند، اما شاید ندانید که برخی ویروس‌ها نه تنها مفیدند بلکه می‌توانند جان میلیون‌ها انسان را نجات دهند.

بیماری آبله گاوی (Cow Pox) یک بیماری عفونی وحشتناک و دردناک است که توسط ویروسی به همین نام ایجاد می‌شود و از حیوان به انسان قابل انتقال است. اما چگونه چنین بیماری دردناکی می‌تواند مفید باشد؟ این بیماری تا حدود زیادی با آبله (Small Pox) مرتبط است. پزشکان در تحقیقات خود دریافتند، افرادی که شیر دام‌ها را می‌دوشند، هیچگاه به آبله مبتلا نمی‌شوند. در ادامه تحقیقات مشخص شد که در بدن این افراد آنتی بادی‌هایی بر علیه ویروس آبله گاوی وجود دارند که از این افراد در برابر آبله محافظت می‌کنند، این گونه بود که نخستین واکسن آبله تولید شد.

 

بیشتر بخوانید: کشف حدود ۲۰۰ هزار ویروس ناشناخته در اعماق اقیانوسها